Tìm hiểu gốm sứ Việt Nam và Thế Giới

Gốm sứ Việt Nam

Trong suốt lịch sử dựng nước và giữ nước, Việt Nam đã trải qua bao cuộc chiến tranh chống xâm lược và nội chiến nhưng dân tộc Việt vẫn tồn tại và phát triển. Đồ gốm sứ xưa là những đồ vật câm lặng, nhưng chúng lại hàm chứa nội dung văn hoá, mỹ thuật trang trí dân tộc phong phú. Đó chính là một phần“đời sống” của người Việt còn lại, là chất men tạo sự đam mê cho giới chơi đồ gốm sứ xưa ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Các đồ gốm sứ xưa đã được người Pháp nghiên cứu từ đầu thế kỷ 20 sau khi Pháp chiếm Việt Nam và thành lập Viện Viễn Đông Bác Cổ (EFEO).

Đó là đồ gốm sứ Phùng Nguyên, gốm sứ Sa Huỳnh, gốm Hoa Lộc được làm cách ngày nay hàng ngàn năm ở Lạc Việt trước khi người Hán xâm chiếm. Điều đặc biệt ở đồ gốm sứ Phùng Nguyên, Sa Huỳnh, Hoa Lộc  là những đồ vật gia dụng được trang trí hoa văn từ vô tình trong quá trình sản xuất đến chủ ý sáng tạo hoa văn trang trí. Qua những mẫu hình trang trí trên đồ gốm sứ xưa có thể nhận biết hình ảnh hoa văn trang trí bằng các hoạ tiết như hình ảnh người nhảy múa, chèo thuyền, săn bắn, gia súc, gia cầm chim, thú… Đây quả là bức tranh sinh động phong phú về cuộc sống lao động và sinh hoạt lao động của tổ tiên người Việt thời đó…

Lịch sử đất nước Việt Nam theo năm tháng các công trình kiến trúc nghệ thuật đã bị đối xử tồi tệ bởi chiến tranh và những di vật làm bằng gỗ, giấy, hay vải không thể tồn tại bởi khí hậu nóng, ẩm mưa nhiều nhưng đồ gốm sứ vẫn thì vẫn còn sót lại. Đồ gốm sứ xưa là một loại hiện vật cụ thể tạo nên một phần đáng kể của sự khẳng định nghệ thuật, truyền thống văn hoá của nước Việt hơn nhiều dạng văn hoá khác mà người Việt đã sản sinh ra từ xa xưa.

Đồ gốm sứ xưa chúng quý bởi chúng tàng chứa các giá trị văn hoá, mỹ thuật, chứng nhận cho một cộng đồng tại từng thời điểm Lịch sử nhất định. Chúng truyền bá những giá trị Văn hoá của dân tộc Việt cho các thế hệ hôm nay và mai sau cũng như giới thiệu với cộng đồng Quốc tế.

Đứng trước một cổ vật đồ gốm sứ xưa của người Việt trong nhận thức và mỹ cảm của mỗi người sẽ khác nhau, người thì thấy chúng chẳng có giá trị gì vì hết công năng sử dụng, người buôn bán đồ xưa thấy giá trị về tiền, người làm công tác Bảo tàng thì thấy giá trị văn hoá lịch sử, người chơi chơi đồ xưa thì trầm ngâm như đang đối diện với xã hội và con người xa xưa, người làm công tác mỹ thuật thì thấy những giá trị tạo hình, trang trí …Tuỳ theo góc độ tiếp cận và trình độ mà mỗi người thấy chúng có những giá trị khác nhau…

Ngôn ngữ của đồ gốm sứ xưa là tổng hợp của tất cả những gì biểu hiện bên ngoài của những nội dung chứa đựng ở bên trong. “Nhất dáng, nhì da, tam toàn, tứ niên” là câu cửa miệng của những người mới quan tâm chơi đồ gốm sứ xưa. Nghệ thuật tạo hình, tạo dáng, công năng sử dụng độc đáo và hiếm bao nhiêu thì quý bấy nhiêu. Mầu men nước da bên ngoài, có men và không men trải qua năm tháng nước men đã rạn, mầu sắc đã phai thậm chí còn bong tróc nếu đồ có men xám đục kiểu trứng ung được nhiều người chuộng. 

Xem đến tính toàn vẹn không sứt mẻ, rạn nứt… cuối cùng mới đến niên đại. Có đồ có dòng Văn Minh ghi chú ,có đồ không nên phải căn cứ vào ba yếu tố ở trên để xác định. Về Niên đại đồ gốm sứ xưa rất dễ bị làm giả, chỉ những người có chuyên sâu, có kinh nghiệm thực sự mới xác định và cảm nhận đồ thật một cách chính xác, từ các loại đất và một số khoáng chất tạo cốt, sa khoáng và thảo mộc tạo nước men qua bàn tay tạo dáng tạo hình trang trí và ngọn lửa “thiêng” của kiểu lò nung cổ đã biến hoá thành những đồ gốm sứ muôn hình vạn trạng theo nhu cầu công năng sử dụng, thưởng thức của con người rồi lại qua thời gian trở thành đồ xưa …Tất cả vật liêu cùng quá trình sản xuất và nhận thức thẩm mỹ của người lao động đều chuyển hoá thành thông tin, những ngôn ngữ của đồ gốm sứ xưa truyền nối từ thế hệ này đến thế hệ khác. Dáng vẻ, mầu men, đường nét, hoạ tiết trang trí, sự toàn vẹn, niên đạị, cốt đất, chất men nhiệt độ nung, những dòng Minh văn đòi hỏi phải có kiến thức hiểu biết một cách khoa học.

Đi sâu vào nhận thức thẩm mỹ và các câu hỏi lần lượt xuất hiện và tự giải đáp đòi hỏi sự kết hợp nhiều tri thức chuyên ngành và liên ngành đòi hỏi nghiên cứu và so sánh.

Đồ gốm sứ xưa là đối tượng nghiên cứu trực tiếp của Khảo cổ học, Nghệ thuật học, Mỹ thuật, Bảo tàng…là người bạn thân thiết đam mê của người chơi đồ gốm sứ xưa. Qua giao lưu văn hoá, kinh tế đồ gốm sứ xưa vừa mang trong mình sản phẩm vừa để lại dấu tích của hành trình giao lưu.

Nhờ đồ gốm sứ xưa chúng ta có thể lần theo quan hệ giao lưu giữa Việt Nam và các nước Đông Nam Á, cho tới Tây Á, và Tây phương. Cũng qua dấu vết đồ gốm sứ xưa các nhà khoa học đã khám phá và phục dựng dần “con đường tơ lụa trên bộ” và “con đường tơ lụa trên biển” còn được gọi là “con đường giao lưu gốm sứ”. Đây chính là những hành lang giao lưu kinh tế, văn hoá của nhiều thế kỷ giữa Phương Đông và Phương Tây. Đồ gốm sứ xưa là sứ giả và chứng tích của mối quan hệ Bang giao thông thương giữa các Quốc gia, các dân tộc trong Lịch sử.

Văn hoá đồ gốm sứ xưa của Việt Nam mở ra cho mọi người một giá trị mênh mông, thoáng đãng vô cùng vô tận về đời sống xã hội xa xưa. Ý nghĩa và giá trị hiện vật luôn được nối dài và sống thêm nhờ vào cách “Đọc” cách thưởng thức của mỗi người, mỗi thời đại. Cảm thụ là sáng tạo, con đường cảm thụ gốm sứ cổ vẫn còn là câu chuyện dài, những gì nhận thức của mỗi người là một hành trình tiếp cận.

Lịch sử gốm Thế Giới

Cùng với lịch sử gốm sứ Việt Nam, lịch sử gốm Thế Giới cũng có những bước ngoặt đánh dấu sự đỉnh cao chế tác gốm. Một trong những quốc gia có nền công nghiệp gốm sứ lớn nhất và phát triển nhất trên thế giới, phải kể đến Trung Quốc.

Lịch sử gốm thế giới không thể không nhắc đến Trung Quốc

Từ Trung Quốc, nghề sản xuất gốm sứ đã lan rộng ra khắp Châu Á và Châu Âu, và ngày nay, các sản phẩm gốm sứ đến từ các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Ý, Pháp và Anh được trân trọng và ưa chuộng trên toàn thế giới.

1.Venus of Dolní Věstonice – Bức tượng gốm cổ nhất từng được khai quật (Czech) 

Lịch sử gốm Thế Giới bắt đầu từ thời kỳ đồ đá cũ, khi người ta đã bắt đầu sử dụng các vật dụng làm bằng đất sét để phục vụ cho nhu cầu hàng ngày của mình. Vào thời kỳ đồ đồng, công nghệ sản xuất gốm sứ đã được phát triển mạnh mẽ hơn, và các sản phẩm gốm sứ đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của con người.

Phát triển từ thời cổ đại đến hiện đại. Từ thời cổ đại, đồ gốm sinh ra để phục vụ nhu cầu sinh hoạt và tín ngưỡng của con người, từ đó phát triển đến hiện đại với nhiều kiểu dáng và phong cách khác nhau.

Trong thời Trung cổ, gốm châu Âu đã đạt đến đỉnh cao của sự phát triển với sự xuất hiện của các loại gốm cao cấp như gốm Sèvres và gốm Meissen.

Trong thế kỷ 20, gốm trở thành một nghệ thuật đương đại, với sự xuất hiện của các nghệ sĩ gốm nổi tiếng như Lucie Rie và Bernard Leach. Ngày nay, gốm sứ vẫn là một ngành công nghiệp quan trọng và được sử dụng rộng rãi trong các lĩnh vực như nội thất, trang trí và vật liệu xây dựng.

Những trung tâm sản xuất gốm sứ nổi tiếng trên thế giới. Có rất nhiều trung tâm sản xuất gốm sứ nổi tiếng trên khắp thế giới, và đây là một vài trong số đó:

Tỉnh Giang Tây, Trung Quốc: Được biết đến với tên gọi “thủ phủ gốm sứ của Trung Quốc” đã sản xuất gốm sứ từ thời Đường (618-907). Ngày nay, nơi đây vẫn là một trong những trung tâm sản xuất gốm sứ lớn nhất và nổi tiếng nhất thế giới.

2. Stoke-on-Trent, Anh: Với hơn 300 năm lịch sử sản xuất gốm sứ, Stoke-on-Trent là một trong những trung tâm sản xuất gốm sứ lâu đời nhất trên thế giới. Nơi đây cũng là quê hương của các hãng gốm sứ nổi tiếng như Wedgwood, Spode và Royal Doulton.

3. Limoges, Pháp: Với hơn 200 năm lịch sử sản xuất gốm sứ cao cấp, Limoges là một trong những trung tâm sản xuất gốm sứ nổi tiếng nhất ở châu Âu. Nơi đây được biết đến với các sản phẩm gốm sứ cao cấp được làm thủ công và được sử dụng trong các dịp đặc biệt.

4. Delft, Hà Lan: Nơi đây là trung tâm sản xuất gốm sứ nổi tiếng từ thế kỷ 17. Gốm sứ Delft có tông màu xanh trắng đặc trưng và được sản xuất bằng tay.

Nhiều quốc gia đã phát triển các phong cách và kỹ thuật sản xuất gốm sứ của riêng mình, tạo ra những sản phẩm độc đáo và đẹp mắt. Dưới đây là đại diện 3 khu vực có nền phát triển gốm sứ thịnh hành và nức tiếng trên thế giới:

Gốm sứ Nhật Bản: Nổi tiếng với chất lượng tuyệt vời, độ bền cao và tính thẩm mỹ độc đáo. Các sản phẩm gốm sứ Nhật Bản thường có các họa tiết tinh tế và được tạo ra bằng các kỹ thuật truyền thống như Raku, Hagi, và Karatsu.

Gốm sứ Trung Quốc: Có lịch sử sản xuất gốm sứ hơn 5.000 năm và được biết đến với sự tinh tế và độc đáo của các sản phẩm. Trong đó, gốm sứ Jingdezhen là một trong những phong cách gốm sứ nổi tiếng nhất của Trung Quốc.
Gốm sứ Châu Âu: Nổi tiếng với các sản phẩm gốm sứ cao cấp và đa dạng về màu sắc và kiểu dáng. Các nước như Pháp, Đức, Anh và Ý đều có những phong cách sản xuất gốm sứ riêng biệt và đặc trưng.